Dutch sustainable fashion week 9-18 oktober 2015

Sinds het ontstaan van de Dag van de Duurzaamheid heb ik altijd zelf acties uitgevoerd of aangehaakt bij anderen activiteiten. Maar ik moet nu constateren dat het deze keer een beetje aan mij voorbij is gegaan. Na verloop van tijd treedt er ook een soort moeheid op voor jaarlijkse activiteiten, constateer ik bij mijzelf. Daarbij komt ook dat dit jaar een grote demonstratie plaatsvond op 10 oktober tegen TTIP, het handelsverdrag tussen de EU en de VS. Daar was ik veel meer mee bezig.

Kuyichi

Ondanks dat ik weinig aandacht besteed heb aan de Dag van de Duurzaamheid wil ik hierbij toch aandacht vragen voor een onderwerp wat mij na aan het hart ligt, namelijk duurzame kleding. Tenslotte is dat mijn oude vakgebied. En juist bij het maken van kleding gaat nog steeds veel mis. Of het nu ondeugdelijke fabrieken zijn, slechte arbeidsomstandigheden, kinderarbeid of het gebruik van chemicaliën bij de verbouw van grondstoffen en/of de fabricage, er valt nog een hoop te verbeteren.

Zelf koop ik niet zo veel kleding meer. Het is net als met eten van vlees: koop bewust en als het even kan biologisch en/of duurzaam. Als ik dan wat koop let ik goed op waar het vandaan komt en welke grondstoffen zijn gebruikt. Of ik koop tweedehandskleding, iets wat ik vroeger nooit deed. Maar als ik zie wat voor mooie kleding tweedehands verkrijgbaar is dan zou ik wel gek zijn om veel geld uit te geven aan iets wat ook nog eens heel duurzaam is.

Ik koop zeker niet meer zoveel kleding als ik vroeger. Als ik mijn kast opentrek dan zit die al vol. Ik heb namelijk een constant gewicht en dus maar één maat in de kast hangen. En zo enorm modebewust als ik vroeger was dat is ook wel een beetje over. Het maakt niet zo heel veel uit wat ik draag als het maar lekker zit en praktisch is voor hetgeen dat ik doe.

Veel mensen willen best duurzame kleding aanschaffen, maar weten niet waar ze dat vandaan kunnen halen. Daarom is het nog steeds erg belangrijk om daar aandacht voor te vragen. Er zijn bekende merken die er reclame voor maken maar dat bereikt niet iedereen. Daarom zou het heel mooi zijn als de hele keten van de kledingindustrie duurzaamheid zou adopteren maar voor het zover is is nog een lange weg te gaan. Dus wil je er als consument wat aan doen verdiep je dan in wat er is en koop bij die winkels die daar expliciet aandacht aan schenken.

Om te checken of jouw kleding aan de eisen voldoet zijn de volgende aspecten van duurzame kleding geformuleerd:
1. Een zo laag mogelijke milieu-impact
2. Milieuvriendelijke behandeling van stoffen
3. Fairtrade
4. Diervriendelijke productie
5. Made in Europe
6. Recycle en reuse
Meer hierover lees je op de site van Dutch Sustainable Fasion Week.

Schone kleren willen we toch allemaal!

Plastic soep

Willen we iets veranderen aan ons gedrag of levensstijl dan is het heel effectief om bij kinderen te beginnen. Hoewel ik behoorlijk milieubewust ben hebben mijn kinderen mij door de jaren heen toch geregeld ergens op gewezen waar ik mij eigenlijk helemaal niet van bewust was. Als de school er op een ludieke aanstekelijke manier mee omgaat dan blijft het hangen en komen ze thuis met de verhalen.

Vogel vol plastic

Zo gaf ik onlangs weer een gastles op de plaatselijke basisschool over duurzaamheid. Altijd leuk om te doen. Ik vertel dan ook over de afvalberg die we met z’n allen produceren. Vandaag was het kinderprogramma Klokhuis goed bezig met het onderwerp “Zwerfafval”. Een groepje kinderen ging onder leiding van een milieudeskundige op zoek naar zwerfafval op het strand. Een berg vol afval waaronder veel plastic was het resultaat. Vooral touwen, doppen van flessen en ballonnen met plastic draad eraan worden veel gevonden.

Plastic op het strand

Plastic is funest voor het milieu. Plastic valt heel langzaam uiteen in hele kleine stukjes die uiteindelijk ergens in de maalstromen van de oceanen worden meegezogen totdat er een plastic soep ontstaat van enorme omvang. Dieren zien het verschil niet tussen plankton, een visje of iets anders eetbaars en plastic. Op internet zijn veel foto’s te vinden van dieren die het eten van plastic niet overleefd hebben. Heel treurig om te zien.

Gelukkig is er geregeld aandacht voor de plastic afvalberg die we met z’n allen produceren, maar het kan altijd beter. Iedereen heeft daar zijn eigen verantwoordelijkheid in. De producent die minder plastic moet verwerken, de consument die minder plastic moet kopen en de onverantwoordelijke burger die zijn plastic niet zomaar op straat moet achterlaten. En als we er geregeld bij stil staan helpt dat mee om de afvalberg te verkleinen en de plastic soep te verminderen. We kunnen er allemaal wat aan doen.

Hier kun je de aflevering van Klokhuis bekijken.

 

Waarom is ons voedsel zo duur? – Dag 360

In mijn blogje van vorige week vertelde ik over de redenen waarom ik mijn eigen voedsel produceer. Vandaag stuurde iemand mij een linkje toe naar een onderzoek dat gedaan is naar de werkelijke kosten van voeding uitgevoerd in de UK. Ik kan wel zeggen dat ik een idee had dat het niet goed zat met onze voedselvoorziening en onze verbondenheid met voeding, maar dat het zo erg is had ik niet verwacht.

Volgens de onderzoekers van de onafhankelijke “think-and-do-tank” New Economic Foundation (NEF) draagt een succesvol voedselsysteem bij aan ons welzijn, kent een sociale rechtvaardigheid en levert een positieve bijdrage aan het milieu. De doelstelling van de NEF is het doen van onderzoek teneinde de kwaliteit van leven te verbeteren op alle denkbare gebieden. Helaas kwam men tot een aantal ontnuchterende conclusies ten aanzien van de voedselindustrie:

• Het is geen duurzaam systeem en heeft een negatieve impact op het milieu ter grootte van 6,3-7,9% van de totale prijs van voeding;
• De voedselproductie is enorm energie-intensief en inefficiënt, om 1 calorie te produceren worden 8 calorieën verbruikt;
• De banen in de voedselindustrie zijn slecht en laagbetaald;
• Het systeem is complex en hoogst ondoorzichtig;
• Het land dat gemoeid is met de productie van voedsel is voor slechts 0,25% in handen van de burgers;
• De enorme prijsschommelingen treffen vooral de armste gezinnen.

Naast het efficiënter en transparanter maken van het systeem is het ook zaak om onze relatie met voeding te verbeteren. Toch zijn de onderzoekers optimistisch omdat er ook goede voorbeelden te vinden zijn waar de totale industrie notie van zou moeten nemen, zoals:

• Kleinschalige productie;
• Circulair systeem voor grondstoffen en hulpbronnen;
• Focus op lokale productie waardoor de supply chain wordt verkort;
• Verbeteren van sociale zekerheid van werknemers;
• Hoogwaardige voedselproductie met oog voor het milieu;
• Meer en betere samenwerking in de gehele sector waardoor een win-win situatie ontstaat.

Een gezamenlijke inspanning van overheid, voedselindustrie en consumenten kan leiden tot een goedkoper en gezonder systeem, waar zowel de mens, de planeet als de welvaart beter van wordt.

Het volledige rapport is hier te downloaden.

Duurzaam leven kan altijd beter – Dag 343

Zelf probeer ik duurzaam te leven en vind ik dat ik al behoorlijk goed bezig ben, maar soms realiseer ik mij dat het altijd nog beter kan, vooral als ik bij andere mensen zie hoe ze bezig zijn. Dus ben ik geïnteresseerd hoe anderen dat doen om er wat van op te steken. Zo kwam ik een Belgisch gezin tegen die heel ver gaan in duurzaam leven. Toch viel mij gelijk een aantal dingen op die ik beslist niet wil. Het Belgische gezin heeft geen televisie en geen radio, staat de telefoon meestal uit en gebruiken ze nooit de douche. Zo ver wil ik echt niet gaan.

De levensstijl van het Belgische gezin doet mij erg denken aan de christelijke levensstijl zoals ik dat in mijn familie en uit mijn opvoeding ken. Ik heb mijn christelijke opvoeding altijd als een keurslijf ervaren en daar wil ik beslist niet naar terug. Natuurlijk zijn er eigenschappen uit mijn opvoeding die ik ondersteun en toepas, zoals zuinigheid. Iets wat nog goed is gooi je niet zomaar weg. Of je bewaart het, of verkoopt het of geeft het weg. Vandaar dat het in onze schuur net een uitdragerij lijkt. Maar als ik iets nodig heb voor de tuin of in huis kom ik vaak na even zoeken wel wat bruikbaars tegen.

Toch vind ik een leven zonder televisie en zeker zonder radio niet gewenst. Ik wil toch contact blijven houden met de rest van de wereld en daar deelgenoot van zijn. Ook wil ik bepaalde luxe niet kwijt zoals de douche. Je hoeft helemaal niet iedere dag uitgebreid onder de douche te staan. Maar zo af en toe neem ik daar extra de tijd voor. Vanuit onze badkamer kijk je zo het weiland in. De combinatie van het warme water en de weidse blik leidt altijd tot enorm veel inspiratie en dat wil ik echt niet missen. Dat is niet eens een luxe maar een noodzakelijke behoefte.

Wat mij wel heel erg aansprak bij het Belgische gezin is dat ze nog maar twee dagen hoeven te werken om hun levensstijl te financieren. En daar ligt voor mij ook een enorme uitdaging. Daarom ga ik door met mijn voornemen om zelfvoorzienend te worden. Het doel daarbij is los komen van de verslavende werking van onze consumptiemaatschappij waardoor we zoveel mogelijk in vrijheid kunnen leven. Zoals gezegd het kan altijd beter en dus blijf ik zoeken naar manieren om nog duurzamer te leven.

Bekijk hier hoe het Belgische gezin dat doet:

 

 

Eetbare achtertuin – Dag 318

Afgelopen week gaf ik een lezing over duurzaamheid en vertelde daarbij over wat ik doe om mijn omgeving te verduurzamen. Het is namelijk mijn ambitie om de wereld een beetje mooier te maken, tenslotte wil ik mijn kinderen iets goeds nalaten. Mijn belangrijkste activiteit is op dit moment het aanleggen van een permacultuur landschap. Duurzaamheid gaat over “people, planet, profit” en al die elementen zijn terug te vinden in de permacultuur. Het doel van permacultuur is mensen te voeden zonder schade toe te brengen aan de aarde. Daarin zitten alle drie de elementen van duurzaamheid.

De mens zorgt ervoor dat de natuur optimaal zijn gang kan gaan zodat er voedsel kan groeien. Gezonde voeding is alleen mogelijk als de grond vruchtbaar is. Daar begint het mee. Permacultuur is een ontwerpsysteem waardoor alle elementen die nodig zijn voor een de natuurlijke kringloop optimaal benut worden. En de beloning van een gezonde natuur is een rijke oogst.

Een van de vragen die ik terugkreeg was of het ook mogelijk is om permacultuur op kleine schaal toe te passen. Tenslotte heeft niet iedereen een paar hectare ter beschikking om een heel gezin van te kunnen voeden. Natuurlijk is het mogelijk om bijvoorbeeld je achtertuin tot permacultuurtuin om te vormen. Dat wil niet zeggen dat je daarmee een heel gezin kunt voeden, maar een bijdrage levert het zeker op. Hoe dat kan laat Katherine zien in de volgende leuke film waarin ze vertelt over haar eetbare achtertuin.

 

 

Jongeren komen op voor eerlijke voeding – Dag 310

Kijk dat mag ik graag zien: jongeren die nadenken over wat ze eten en opstaan tegen bedrijven die voeding op de markt brengen die de gezondheid kunnen ondermijnen. Ik heb wel vertrouwen in de opkomende generatie. Hoewel velen meegaan in de mainstream omdat ze erbij willen horen, zijn er toch ook jongeren die daar tegen ingaan.

Vraag aan jongeren tussen 15 en 18 jaar wat ze het liefste eten en velen zullen zeggen dat ze graag een hamburger eten bij McDonalds. Ik heb het daar nooit zo op gehad. Alleen de ijs en milkshakes kan ik nog wel waarderen. Maar die vieze kleffe broodjes en die vette homp vlees erop met een verdwaald blaadje sla en een schijfje tomaat kunnen mij niet bekoren.

Dat er dan toch jongeren zijn die hun vraagtekens zetten bij de fastfoodcultuur vind ik prijzenswaardig. En dat ze zelfs een hele campagne op touw zetten en de grote voedingsconcerns als Coca Cola, Nestlé, Danone en Mondelēz aanspreken is echt geweldig. Ze richten zich tot de CEO’s van de concerns met de vraag om hun producten eerlijker en meer duurzaam te produceren. Dat is toch de minst moeilijke stap, daarmee wordt nog niet eens aandacht gevraagd voor alle suikers, kleurstoffen, E-nummers, vetten en wat er nog meer voor ongezonde middelen in hun producten zit.

Als moeder heb ik een wens: dat mijn kinderen ook voor dit soort zaken op de bres springen. Voorlopig is dat nog niet altijd zo. Ik moet het doen met pubers die zich eerder afzetten tegen hun activistische moeder. En daar kan ik ze ook weer geen ongelijk in geven. Als puber heb je tot doel om jezelf los te maken van je ouders en je eigen weg in het leven te vinden. Ik heb er alle vertrouwen in dat het wel goed komt met de jeugd in het algemeen en mijn kinderen in het bijzonder.

Jongeren en social media is een combinatie die werkt. De campagne bestaat uit een aantal korte filmpjes die te zien zijn op YouTube. Hier zie je er een.

 

Dag van de Duurzaamheid – Dag 252

Vandaag is het 10-10 de Dag van de Duurzaamheid. Deze dag wordt ieder jaar georganiseerd door Urgenda. Door het land zijn tal van evenementen en daarnaast hebben heel veel mensen nog eigen acties op touw gezet. Er is zoveel leuks te doen vandaag, maar helaas kan ik mijzelf niet in tweeën delen dus moet ik keuzes maken. De afgelopen jaren heb ik ieder jaar voorgelezen over duurzaamheid uit de boeken van Mr. Finney op de basisschool van mijn kinderen. Ook dit jaar gebeurt dit weer. Maar nu mijn kinderen daar vanaf zijn heb ik mij niet meer aangemeld en kan ik ook eens naar andere activiteiten.

De dag begint met een duurzaam ontbijt en wordt afgesloten met de Nacht van de Duurzaamheid. Bij mij in de buurt in Meteren kan je een bezoek brengen aan een duurzaam energie neutrale seniorenwoning in aanbouw. Omdat het huis nog maar half af is geeft het een mooi beeld van de materialen waaruit het huis gebouwd wordt. Zo wordt er onder andere gebruik gemaakt van stro.

Maar je zal het altijd zien keuze genoeg en toch weer geen tijd omdat er nog zoveel meer te doen is dan alleen duurzaamheid. Het succes van het basisinkomen houdt mij vandaag meer bezig. Vanmiddag spreek ik in Delft op het congres van het European Minimum Income Network (EMIN) in samenwerking met de Stichting European Anti Poverty Network Nederland (EAPN). Uiteraard over de mogelijkheid van het basisinkomen als oplossing voor het armoedeprobleem.

Vanavond ben ik uitgenodigd door de Jonge Stedelingen in Pakhuis de Zwijger te Amsterdam om mee te praten over de toekomst van arbeid. Waarbij met name over de toekomst van jongeren gediscussieerd wordt. Ook hierbij speelt natuurlijk het basisinkomen een rol. En dan is er ook nog een vriendin die jarig is op deze dag en vanavond haar verjaardag viert. Heel leuk allemaal, maar wel een beetje jammer want waarom vinden al deze leuke dingen op een dag plaats?

Ik wens iedereen een duurzame dag toe. Maak er wat moois van.

 

Lesje duurzaamheid op de basisschool – Dag 132

Al een aantal jaar geef ik op scholen les over duurzaamheid. Vandaag was het de beurt aan de klas van mijn zoon op de plaatselijke basisschool. Altijd erg leuk om te doen. Omdat het deze week Zero Plastic Week is kon ik ze gelijk een opdracht voor thuis meegeven. Ik ben benieuwd of het nog extra vaders en moeders aanzet om deze week geen plastic in huis te halen of in ieder geval aan het denken zet.

Kinderen op de basisschool zijn nog zo heerlijk onbevangen en staan open voor het bewust omgaan met de aarde. Hoe anders is het als ze op de middelbare school zitten, dan is ineens alles wat maar even anders is of extra moeite kost stom. “Nee, mam daar doe ik niet aan mee” hoor ik geregeld als ik mijn oudste zoon aanspoor om duurzaam te zijn. Of de opmerking “Waarom zijn jullie van die rare ouders, waarom eten we uit de moestuin terwijl je het gewoon in de winkel kunt kopen?” En denk maar niet dat hij een hand uitsteekt naar de moestuin, dat was een aantal jaar geleden wel anders.

Nee bij de kinderen in groep 8 van de basisschool is deze kritiek nog niet aanwezig. Een van de afsluitende vragen die ik stel is: “Wat kan je zelf doen voor het milieu?” Afhankelijk van de dynamiek in de klas, of de gangmakers los durven te komen, waren er ook van daag weer genoeg leuke ideeën, zoals:

• Zuinig zijn met energie;
• De verwarming in de winter een graad lager en een warme trui aan;
• Minder autorijden of een elektrische auto gaan rijden;
• Minder plastic gebruiken en zeker niet op straat gooien;
• Zonnepanelen op het dak;
• Spullen langer gebruiken.

Maar ik laat daarna een lijstje zien met nog meer ideeën. Twee onderwerpen worden daarbij altijd bekritiseerd “Minder skiën” en “Geen euroknallers kopen”. Ik krijg dan steevast de vraag waarom skiën slecht is en of ze dan helemaal nooit meer mogen skiën. Na wat discussie luidde de conclusie uit de klas zelf om wel te blijven skiën, maar dan niet ieder jaar. De argumenten dat euroknallers toch niet zo fijn zijn voor de dieren ging er makkelijker in. Maar dan heb ik ze niet vermoeid met de goedkope drankjes en snoepgoed die ook onder de euroknallers geschaard kunnen worden. Dat is voer (voor discussie) voor op de middelbare school.

 

Zuinigheid zit in de genen – Dag 76

Duurzaamheid zit bij mij in de genen. Alleen vroeger heette dat geen duurzaamheid maar gewoon zuinig zijn op wat je hebt en niets verspillen. Verspilling is immers een zonde. Allerlei spreekwoorden en gezegden typeren mijn opvoeding. Zoals: “Wie het kleine niet eert is het grote niet weerd” of “Op de kleintjes letten” of “De hand op de knip houden” of “Doe maar gewoon dan doe je al gek genoeg” of “Je kunt het geld maar een keer uitgeven dus zorg dat je het aan iets nuttigs uitgeeft”. Ook hebben we geleerd om eerst te sparen voordat je iets kunt kopen. En zo kan ik nog wel een lijstje opsommen.

Ik kom uit een gereformeerde boerenfamilie waar het calvinisme hoogtij vierde. De zuinigheid zat meer in het zo weinig mogelijk geld uitgeven dan in het behoud van de natuur. De zuinigheid van mijn grootvader grensde eerder aan gierigheid. Als wij jarig waren kregen wij van mijn oma, in het zicht van mijn opa, een rijksdaalder en achter zijn rug om een tientje. Mijn oma werd ook kort gehouden. Toen de roklengte eind jaren ’70 weer wat langer werd zette mijn oma een stuk kant onderaan haar rokken. Het zag er niet uit.

Zuinigheid heb ik duidelijk overgehouden van mijn opvoeding, maar bij mij is het de kant op gegaan van zuinig zijn op onze aarde en heeft meer de vorm van hergebruik gekregen. Als ik iets nodig heb dan kijk ik eerst in onze schuur of er wat bruikbaars is voordat ik naar de winkel hol. Voor mij is het ook geen opgave om wat minder te consumeren of om wat vaker de fiets te pakken. Nu ben ik ook nog eens getrouwd met een boerenzoon die zuinigheid ook van huis uit heeft meegekregen. Niets werd er bij zijn familie weggegooid. Toen wij hier 12 jaar geleden kwamen wonen kreeg ik er een erfenis bij van zijn familie: 30 jaar bewaarwoede. Dat was echt een ramp.

Maar waar zouden we zijn zonder internet? Veel van de bewaarde spullen hebben wij verkocht via marktplaats. Het zal niemand verbazen dat ook in ons gezin zuinigheid een levenshouding is, of wij willen of niet. Onze kinderen vinden dat niet altijd fijn. Ze hebben tot nu toe altijd tweedehands fietsen gehad en als het even kan is de elektronica ook tweedehands. Een kennis van ons heeft een oudere zoon, een echt stadskind die zijn kleding amper vuil maakt. Daar hebben wij al menig kledingstuk zoals jassen vandaan gesleept. Het is een soort sport geworden.

Ook ik draag wel eens een tweedehands kledingstuk. Gekocht van iemand die dure merkkleding verkoopt van dames uit het Gooi, die eerder op iets zijn uitgekeken dan dat het niet netjes meer is. Dat deert mij echt niet ik draag het graag af. Daarom mag ik gerust zeggen dat ons gezin heel duurzaam bezig is en zijn wij een goed voorbeeld van de nieuwe economie die aan het ontstaan is: de circulaire economie, en daar ben ik eigenlijk best een beetje trots op.

 

Wat is duurzaamheid? – Dag 40

Duurzaamheid is een lastig begrip. Vroeger betekende duurzaam “iets wat lang meegaat”. Maar door de economische principes, ontstaan in de jaren ’90, moet een product juist niet lang mee gaan. Door marketing wordt ons wijs gemaakt dat we het nieuwste van het nieuwste moeten hebben, anders tellen we niet mee. Dus worden we aangezet tot nieuwe aankopen terwijl datgene wat we al bezitten nog best functioneert en nog wel jaren meekan. Maar ja dat is vaak niet hip!

Onze consumptiemaatschappij is ver weg geraakt van duurzaamheid. Daar werd al op gewezen in 1972 door de Club van Rome die met een rapport kwam waarin gewaarschuwd werd dat langdurige consumptiegroei nadelige gevolgen zou hebben voor het milieu. Men constateerde dat er grenzen waren aan de groei. De mensen die zich met het milieu bezighielden – veelal aangeduid als geiten-wollen-sokken figuren – werden echter niet serieus genomen.

Vintage kleding en spullen

Pas met de film van Al Gore “An Inconvenient Truth” begonnen we een beetje wakker te worden. Inmiddels is duurzaamheid: zorg voor het milieu, het klimaat en de planeet en is het niet meer alleen een onderwerp van activisten of de eenzame zonderling, maar begint het een levensstijl te worden. En dat is goed nieuws! Veel en onnodig consumeren begint steeds minder hip te worden. De moestuin is in. Recyclen van afval daar doen we allemaal aan mee. Vintage oftewel tweedehands is een heuse modetrend. Iedere dag vlees eten is steeds minder vanzelfsprekend. En de jeugd van tegenwoordig is minder geneigd tot de aanschaf van een auto. Er zit dus een duidelijke beweging in de omslag naar een meer groene economie.

Maar er zijn ook nog onderwerpen die voor verbetering vatbaar zijn. Nederland loopt bijvoorbeeld erg achter bij de buurlanden als het gaat om duurzame energie. Waren wij vroeger bekend om de windmolens nu lijkt het er vaak op of we er niets meer van willen weten. Een gemiste kans, we hadden onze historische reputatie juist moeten uitbuiten.

Hoewel wij een gasrijk land zijn is gas niet oneindig, dus zullen wij ons moeten voorbereiden op nieuwe mogelijkheden. De huidige kolencentrales zijn aan het experimenteren met het verstoken van biomassa in plaats van kolen. Biobrandstof lijkt misschien een mooi alternatief voor fossiele brandstof, maar daar kleeft ook weer een keerzijde aan. Op sommige plaatsen in de wereld neemt de biobrandstoffen de landbouwgronden in beslag en verdringt daarmee de mogelijkheden om voedsel te verbouwen.

We zullen nog een hele slag moeten maken, vooral als het gaat om onze vleesconsumptie, want voor het produceren van vlees is nog altijd veel energie noodzakelijk. En als we de gezondheidsrapporten mogen geloven is het consumeren van teveel eiwitten helemaal niet zo gezond. Ook hiermee wordt de fundering gelegd om de hoeveelheid dierlijke consumptie te laten afnemen.

Ons economisch systeem is door de globalisering ook sterk veranderd. Veel arbeidsintensief werk is verplaatst naar de zogeheten lagelonenlanden. Steeds meer productieprocessen zijn daardoor goedkoper geworden. Het is nu zelfs goedkoper om een broodrooster te vervangen dan te laten repareren. Onze handarbeid is te duur geworden. Toch beginnen we in te zien dat grondstoffen schaars zijn waardoor we na moeten denken hoe we in de toekomst met consumptie om willen gaan.

Was vroeger arbeid schaars en producten als olie rijkelijk beschikbaar, zien we daarin nu het tegenovergestelde. Daarom zal de overheid iets aan de belastingen moeten veranderen. Als de belasting op (schaarse) grondstoffen wordt verhoogd en de belasting op arbeid wordt verlaagd dan wordt het niet alleen rendabel om de kapotte broodrooster te laten repareren, maar wordt ook biologische landbouw goedkoper omdat het arbeidsintensiever is. En is dat niet heel duurzaam?